Fez brengt onze hoofden op hol

(Wij waarschuwen bij voorbaat voor deze aflevering;  het lezen ervan kans als zeer vermoeiend worden ervaren)

Fez proberen te begrijpen is hetzelfde als een knot wol proberen te begrijpen. De stad is een verzameling van verschillende steden, in verschillende periodes ontstaan. Om elke stad werd een muur gebouwd en langzaam groeiden al die muren ineen tot één stad. Globaal is er een noordelijk en een zuidelijk deel, doorsneden door een heuvelrug waarop zich een fort bevindt. Aan de overkant, op een andere heuvel staat een soortgelijk fort. Met die twee forten hielden de sultans vijanden van zich af. Bij nader inzien is het maar goed dat we de beschikking hebben over een gids. Met de Rough Guide in de hand was het een ongelooflijke zoektocht geworden naar alle interessante plekken, te meer daar de meeste verborgen zitten tussen alle souks en steegjes. Van bovenaf is nog wel enige structuur zichtbaar, zoals we aan de hand van onze gids bij een van die hooggelegen forten kunnen waarnemen, eenmaal opgenomen in de medina’s raak je het overzicht onmiddellijk  kwijt. De vergelijking met Jeruzalem, waar ik eerder ronddoolde, dringt zich op. Daarbij komt dat een aantal belangrijke monumenten, zoals de uit de het eerste millennium daterende Karaouine moskee en universiteit niet toegankelijk zijn voor niet moslims. Sta je eenmaal voor een imposante toegangspoort, dan wordt je de toegang beslist geweigerd. Maar wel is er een behulpzame figuur te vinden die voor jou enige foto’s maakt, maar je toestel pas teruggeeft als je hem 10 dirham in de hand hebt gestopt. Als vriendelijke geste houdt de fotograaf mijn vinger een tijdje vast, vrolijke jongens toch die Fezzen. De gids kletst honderduit en vertelt ons over de betekenis van de Marokkaanse mozaieken waarin de kleur blauw staat voor het heelal waarin het sterrenstelsel ons doen en laten bepaalt (de Karaouine universiteit bepaalt jaarlijks aan de hand van de stand van de maan wanneer de Ramadan plaats vindt), het groen staat voor de godsdienst en het ontwakende leven, rood is de kleur van Fez (en van de gelijknamige hoofddeksels) en geel de kleur van Rabat (om onduidelijke redenen). Wit en zwart staan voor de tegenstellingen in het leven, goed en kwaad, liefde en haat und so weiter. De eindeloze lijnen waaruit alle geometrische figuren zijn opgebouwd symboliseren de eeuwigheid ofwel Allah. De gids brengt het met zoveel overtuiging, daarbij zichzelf regelmatig op het hart bonzend, dat ik me vanzelf ook al een beetje islamiet begin te voelen.

We worden naar een mozaiekffabriekje getroond waar we zien hoe mozaiektableus in tafels en op fonteinen worden gemaakt, keramiekborden met de hand worden geschilderd. Je raadt het al, een uur later sta ik met een veel te duur beschilderd bord weer buiten. Pierre houdt zich wijselijk telkens een beetje afzijdig en koopt niks (nou ja, gisteravond kocht hij schattige witte muiltjes voor zichzelf in een souk).

We racen van de poort van het koninklijk paleis (in elke koningsstad is er een), naar de voormalige Joodse wijk, van de universiteit naar de verschillende caravanserails (= letterlijk: uitwisseling van caravanen of handelsstromen, pleintjes waar handelslieden met elkaar handel dreven en op de eerste verdieping sliepen) om vervolgens op bezoek te gaan in een Medersa. Dat  is een uitzinnig geornamenteerd faculteitsgebouw waar de studenten werden onderwezen en vervolgens op de eerste verdieping woonden. De hier vertoonde mozaieken en reliëfs tarten elke beschrijving. Daarom in de plaats daarvan maar een foto.

En dan is er dat uitzicht dat werkelijk bijbels genoemd kan worden: de tientallen kuipen waarin huiden worden gewassen, geloogd en gekleurd. Leerlooiers verrichten hun werkzaamheden onder in onze ogen feodale werkomstandigheden; staan kniediep of hangen gevaarlijk over putten gevuld met in chemicalieën opgeloste duivenpoep of andere troep om de kleuren aan te brengen (klaprozen voor rood, indigo voor blauw, saffraan voor geel, enz. enz.) over de chemicalieën die daar nog bij komen wordt wijselijk gezwegen. Toch is het beroep van leerlooier, zo vertelt de gids ons, een beroep dat van generatie op generatie over gaat. Ongetwijfeld zijn de inkomsten van de bewerkte huiden niet gering; ooit heeft Fez Cordoba verdrongen van de eerste plaats als leerproducent.

Tot slot, onze tong hangt nu echt op onze stoffige schoenen, troont de gids ons nog naar de mooiste caravanserail, die van de timmerlieden. Volledig gerestaureerd en helemaal uitgevoerd in, hoe kan het ook anders, houtsnijwerk. Daarna kunnen we geen pap meer zeggen en zijn we blij dat we naar 5 uur sjokken naar ons hotel terug mogen. Als is het vier uur ’s middags, eventjes kunnen wij geen souk meer zien. Vanavond is het Real Madrid –Atletico Madrid. Dat is voor vanavond even een mooi alternatief voor weer tientallen stalletjes met bling bling, tapijten, houtsnijwerk, leer, zilver, aardewerk, etc. etc. etc.